srail, Msr, Güney Kbrs Rum Yönetimi (GKRY), Yunanistan, Lübnan, Suriye ve Libya son dönemde Akdenizin dousunda gerçekletirdikleri enerji merkezli faaliyetlerle tansiyonun yükselmesine neden olacak admlar atarken Türkiye, uluslararas hukuktan doan egemenlik haklarn korumak amacyla önlemler alyor.
Bölgeye snr olmamasna ramen ABD, Rusya, ngiltere, Fransa ve talya da uluslararas enerji irketleriyle bölgede faaliyetlerde bulunuyor. Bölge ülkeleri çeitli adlar ve oluumlar altnda Türkiye ve Kuzey Kbrs Türk Cumhuriyetini (KKTC) sürecin dna itebilmek adna resmi ve gayri resmi ittifaklar oluturuyor.
Bölge ülkelerinin, uluslararas enerji irketleriyle ortak yürüttükleri hidrokarbon arama faaliyetleri araclyla Türkiyenin ve KKTCnin hakl barçl taleplerine olumsuz yaklam sergilemeleri Türkiyenin sahaya inerek haklarna ve çkarlarna sahip çkmak için Türkiye Petrollerine (TP) ait arama ve sondaj gemileriyle bölgede etkinliini artrmasna neden oluyor. Türkiye bölge ülkelerinden gelebilecek kkrtc müdahalelere engel olabilmek adna bu gemilere elik etmeleri için Türk Silahl Kuvvetlerinin deniz unsurlarn da harekete geçiriyor.
Türkiyenin bölgede temel talebini, hukuktan doan hakl taleplerinin barçl yöntemlerle diplomasi snrlar içinde çözülmesi ve bata GKRYnin KKTCyi yok sayarak gerçekletirdii fiili hukuksuz giriimlerin adadaki iki toplumun da yararna ekilde çözülmesi oluturuyor. Ankara, diplomatik kanallar ve uluslararas kurulular konuya ilikin harekete geçirmeye çalarak çözüm odakl yaklamlarn sürdürüyor.
- Doal gaz keifleri ve hukuksuz admlar
srail açklarnda 2009da kefedilen 280 milyar metreküplük Tamar ve 2010da yine ayn bölgede kefedilen 620 milyar metreküplük Leviathan gaz sahalar dikkatleri bölgeye çevirmi ve ardndan GKRY ve Msr açklarnda da keifler gerçekletirilmesiyle bölgede scak gelimeler yaanmt.
Dou Akdenizde alanlarn bölüülmesinin kyda devletler arasnda antlamayla olmas gerekirken, GKRY adada söz sahibi olan KKTC ve Dou Akdenizde en uzun ky eridine sahip Türkiyeyi gözard ederek, Msrla 2003te, Lübnanla 2007de ve sraille 2010da imzalad sözde Münhasr Ekonomik Bölge (MEB) snrlandrma anlamalaryla bölgeyi tek tarafl olarak 13 parsele böldü.
GKRYnin ilan ettii sözde MEBe ait 13 sözde parselde hidrokarbon aramas yaplmas için çok uluslu irketlere bölgeyi tek tarafl olarak açmas tansiyonun yükselmesine neden oldu.
Bir oldubittiye getirme stratejisi takip eden Rum taraf, Türkiyeyi ve Türkiyenin uluslararas hukuki hak ve statüsünü görmezden gelerek çok uluslu petrol arama irketlerini bölgeye davet etmeyi sürdürüyor.
Türkiye ve KKTCye ait hak ve menfaatlerin ihlal edildii GKRY tarafndan ilan edilen MEB parsellerine bakldnda Kbrsn güneybat açklarndaki 1, 4, 5, 6, 7 numaral parsellerin Türk kta sahanlyla, 2, 3, 8, 9, 12 ve 13 numaral parsellerin ise KKTCnin hak iddia ettii alanlarla çakmakta olduu görülüyor.
Kbrsl Türklerin haklarn hiçe sayan bu hukuk d ilemler hem KKTC hem Türkiye tarafndan en bandan beri kabul edilmedii gibi bu ilemlerin uluslararas hukuka aykr olduu da her ortamda dile getiriliyor.
Bölgede GKRYnin dnda ABD, Rusya, Fransa, talya, Msr, ngiltere, srail ve birçok devlet askeri temaslar, i birlikleri ve ortak tatbikatlarla bölgede varln salamlatrmak isterken, devam eden Suriye sorunu bölgenin askeri olarak da önemini artryor. Bölge ülkeleri ve uluslararas güçler Türkiyenin hassasiyetlerini göz ard ederek ve enerjiyi bir perde olarak kullanarak Dou Akdenizde askeri ve ekonomik faaliyetlerini artryor.
Bölgedeki sözde MEB alanlarnda sondaj izni verilen talyan ENI, Fransz Total, Rus Novatek, ABDli Noble Energy ve Exxon Mobil irketlerine güvence salamak üzere ilgili devletlerin donanmalarnn Dou Akdenizde konulanmas ve ABnin, üyesi GKRYe destek açklamalar ile Dou Akdeniz birçok ülkenin söz sahibi olmak istedii önemli bir merkez haline geldiini ispatlyor.
Fakat bu ülkelerin bazlarnn sivil tabii kaynak arama gemilerini gayri resmi olduklar gerekçesiyle bölgeye yaklatrmamakta olan Türk sava gemileri, Türkiyenin yok saylarak hiçbir faaliyete giriilemeyeceini pek çok kez, çeitli parsellerde yapt önlemelerle ortaya koyuyor.
AA muhabirinin yapt derlemelere göre, bölgedeki scak gelimeleri özetleyen sorular ve cevaplar ise öyle:
- GKRY hukuksuz giriimleriyle ne amaçlyor?
KKTCyi yok sayarak adadaki Türklerin haklarn zedeleyen giriimleriyle GKRY, oldubittilerle oluturmaya çalt fiili durum neticesinde bölgede kefedilen doal zenginliklere ABnin de yardmlaryla sahip olmaya çalyor.
ABDli Noble Energy, sözde MEB bölgelerinde bulunan Afrodit sahasnda 129 milyar metreküp doal gaz sahas kefederken, talyan irketi ENI de 2018de Calypso sahasnda yaklak 169-226 milyar metreküplük doal gaz sahas bulduunu açklad. Ancak bu sahalar, KKTCnin TPye arama ruhsat verdii bölgelerle kesimekte olup, bölgenin sadece GKRYe ait olduu iddialar Türk tarafnca reddediliyor.
htilafl alanlar dnda kalan sözde 10uncu parselde arama çalmalarn sürdüren Exxon Mobil ve Katar Petroleum ortakl ise ubat sonunda Glaucus-1 isimli sahada ilk tespitlere göre 142-227 milyar metreküp büyüklükte sahip bir doal gaz rezervi tespit ettiklerini açklad.
KKTCnin ruhsat sahalaryla çakan sözde 2, 3, ve 9uncu parsellerde talyan enerji irketi ENI ve Güney Koreli enerji irketi Korea Gas Corporation (KOGAS) tarafndan oluturulan konsorsiyum arama çalmalar yapyor. KKTCnin ruhsat sahalaryla kesien dier alanlardan 6nc parselde Fransz Total ve talyan ENI ortakl varken, 8inci parselde ise ENI tek bana yer alyor. Ülkeler arasnda ihtilafn bulunmad 10 ve 11inci parsellerde Fransz Total irketinin arama faaliyetlerinde bulunduu biliniyor.
KKTCnin ruhsat sahalaryla kesien 12nci parselde de GKRY tarafndan ruhsatlandrlm ABDli Noble Energy, srailli Delek ve Avner irketleri faaliyet gösteriyor. Türk kta sahanl ve GKRY sözde MEB ruhsat sahalarnn kesitii 1, 4, 5 ve 7inci parseller ile ve KKTC ruhsat sahalarnn kesitii alanlardan 13üncü parsel için de görümeler devam ediyor.
KKTC ve Türkiye, bu hukuksuz yaklamlara bugüne kadar diplomatik snrlarn dnda bir tepki göstermedii gibi uluslararas kurum ve kurulular nezdinde barçl giriimlerini sürdürüyor. Ayrca Türkiye, hidrokarbon arama ve sondaj gemilerini bölgedeki hak sahibi olduu sahalara göndererek faaliyetlerini artryor.
- srail hangi admlar atyor?
Dou Akdenize snr bulunan ülkelerden srailin enerji irketleri, Delek ve Avner, ABDli ortaklar Noble Energy irketiyle sözde 12. parselde yer alyor. Söz konusu sahada birçok doal gaz yata kefeden srail-ABD ortakl, 2009da srail açklarnda 280 milyar metreküplük rezerve sahip Tamar ve 2010da da 620 milyar metreküplük Leviathan gaz sahalarnn kefini gerçekletirdi.
Doal gaz ihracatnda bölgesel yönde admlar atan srail, Yunanistan ve GKRY ile Akdenizin altndan Yunanistana, oradan da Avrupaya gaz gönderecek East-Med adl bir boru hatt projesini hayata geçirmek istiyor. Projenin ilk gündeme geldii zamanda en ekonomik ve mantkl rotann Türkiyeden geçtii gerçei nedeniyle Türkiye ile yakn temaslar kuran srail, sonrasnda bölgede ABDnin de desteini almaya çalarak Türkiyeyi dlamay amaçlayan ittifaklar oluturuyor.
Tüm bu ittifaklarn uluslararas sularda yaptrm ve icra yetkisi bulunmazken, bu giriimlerle srailin hedefini Türkiyenin Dou Akdenizdeki doal etkinlik alanlarn kstlamak oluturuyor. Türkiye ise bölgenin en büyük askeri kuvvetine sahip olmann verdii özgüvenle uluslararas sularda hukuki haklarn sonuna kadar koruyacak önlemleri alyor.
- Msr Akdenizdeki faaliyetleriyle neyi amaçlyor?
srail açklarndaki keiflerin ardndan gözler, 2003de GKRY ile MEB snrlandrma anlamasn imzalayan Msra çevrilmi ve ülkenin sözde 11inci parselde hidrokarbon arama çalmalar için ruhsat verdii talyan enerji irketi Eni tarafndan Msr-GKRY snrnda bölgenin u ana kadarki en büyük doal gaz rezervininin bulunduu Zohr sahasnn kefedildii açklanmt.
Msrda youn olarak faaliyet gösteren ve Zohr sahasnn ruhsat sahibi talyan Eni irketi, söz konusu sahadaki hisselerinin yüzde 30unu Rus enerji irketi Rosnefte ve yüzde 10ar payn da BP ve Birleik Arap Emirlikleri kökenli yatrm fonu Mubadeleye satmt. Sahada yaplacak üretimle yeniden gaz ihracatçs bir ülke olmak isteyen Msr, Zohr rezervini üretime açmak için youn çaba sarf ediyor, srail ve GKRY ile düzenli olarak toplanyor ve enerji odakl kararlar alyor.
Dou Akdenizde doal gaz arama faaliyetlerin balayan ilk ülke olan Msr, Akdeniz kysndaki doal gaz svlatrma tesisleriyle gaz ihraç edebilecek durumda bulunurken, srail ve GKRY de boru hatlaryla bu tesislere ulaarak gaz ihraç etmek istiyor.
Uzmanlar ise iki ülkenin Msr üzerinden gaz ihraç etme çabalarnn fiyatlara yansyarak pahal bir ürün konumuna gelen buradaki kaynaklarn uluslararas piyasalardaki rekabet ansnn düük olduunu belirtiyor.
- Lübnann hedefinde ne var?
1983da karasularn 12 mil olarak ilan eden Lübnan, GKRY ile 2007de imzalad snrlandrma anlamasyla KKTCyi yok sayan bu hukuksuz giriime destek veriyor.
2012de yaplan 2 ve 3 boyutlu sismik aratrmalarda doal gaz potansiyeli olduuna inanlan Lübnan açklarnda arama ve çkarma yapmak üzere 2018de Fransz Total, talyan ENI ve Rus Novatek irketlerinden oluan bir konsorsiyuma izin verildi.
Ancak Lübnan MEB alanlar srail MEB alanlaryla 9 kmlik bir bölgede çakyor. Lübnan MEBinde yer alan ve arama faaliyetlerine açlan sahalardan 8, 9 ve 10uncu bloklarda srail ile anlamazlk yaanyor. Bu nedenle, MEB alanlarnn çaktn iddia eden srail tarafndan bu iznin tannmad ilan edildi.
ç karklklar ve krlgan politik yaps nedeniyle güçsüz durumda bulunan Lübnan, bölgede srailin öne geçmesini önlemeye çalrken kendi çkarlarn da korumak için ihtilaflara ramen dier ülkelerle ortak hareket etmeye çalyor. Ülke, bölgede uluslararas irketlerle ortak projeler gelitirmeye devam ediyor.
- Türkiyenin bölgedeki admlar neler?
Tüm bunlar yaanrken, kendi haklaryla birlikte garantörlükten doan sorumluluu nedeniyle Kbrs Türklerinin haklarn da korumak isteyen Türkiye ise bata GKRYnin ve dier bölge ülkelerinin tek tarafl giriimlerine kar diplomatik ve barçl çözüm yollarn önceliyor.
Tüm iyi niyetli diplomatik giriimlerin sonuçsuz kalmas üzerine Türkiye, bölgedeki varln ve ekonomik faaliyetlerini artrarak kendisini Akdenizde kuatmaya, Kbrs adas ile ban koparmaya, enerji kaynaklarn gasp etmeye yönelik hamlelere mukabil sert hamlelerle cevap veriyor.
Dou Akdenizdeki kararllndan vazgeçmeyen Türkiye, bölgenin sahip olduu enerji kaynaklar hakça paylalarak çözüm bulunmad sürece KKTCnin haklarn savunmaya devam edeceini ifade etmeye devam ediyor.
Bu anlamda, GKRYnin adann tamamn temsil etmemesine ramen parseller oluturarak münhasr ekonomik bölge ilan etmesine karlk, adann çakma olmayan kuzey, dou ve güney ksmlarnda Rum tarafnn fiili durum yaratma olaslna kar, KKTC tarafndan TP ruhsat sahalar verilmiti.
Dou Akdenizde TP araclyla etkinliini her geçen gün daha fazla artran Türkiye, Barbaros Hayreddin Paa sismik aratrma, Fatih ve Yavuz sondaj gemileriyle KKTCnin ruhsat verdii A, B, C, D, E, F ve G olarak adlandrlan alanlarda sondaj ve arama çalmalarna balamt. Türk silahl kuvvetlerine ait deniz muharip güçleri de bölgedeki çalmalar esnasnda bu gemilere refakat ediyor.
2013te petrol ve gaz aratrmalarnda kullanlmak üzere satn alnan sismografik aratrma gemisi Barbaros Hayreddin Paa, kendisine elik eden donanma unsurlaryla birlikte geçen yl Akdenize geçerek 2 ve 3 boyutlu sismik çalmalarna balad.
Altnc nesil üst düzey teknolojiye sahip ve 12 bin metre deniz sondaj derinliine ulaabilen Türkiyenin ilk sondaj gemisi Fatih ise maysta Kbrs adasnn batsnda çalmalarna balad.
ubatta ise Türkiyeye gelen ve Yavuz adn alan altnc nesil ultra derin deniz sondaj gemisi de 20 Haziranda hazrlklarn tamamlanmasyla Dou Akdenizde görev almak üzere yola çkt. Yavuz, KKTCnin Magosa Körfezinde bulunan Karpaz-1 kuyusunda 3 bin 300 metre sondaj derinliine ulaacak.
Böylece Türkiye, uluslararas hukuktan kaynaklanan haklarn savunmak için harekete geçmekten çekinmeyeceini bölgedeki tüm aktörlere bir kez daha göstermi oluyor.