Türkiye, Rusya ve rann öncülüünde Suriyedeki savaa bir çözüm bulmak için yaplan Astana görümeleri tamamland. Suriye konusunda savan bandan bu yana rejimi destekleyen Rusya ve ran ile muhalifleri destekleyen Türkiye, ilk kez böyle bir giriime öncülük etti. Üç ülkenin üzerinde uzlat tek nokta Suriyenin toprak bütünlüü ve atekesin devam oldu. Ancak atekesin sürdürülmesiyle ilgili rana yönelik üpheler de dile getirildi.
Astanada bir buçuk gün süren görümelerin sonucunda, 29 Aralkta uzlalan ülke genelindeki atekese yeniden ballk ortaya konuldu. ran, Rusya ve Türkiyenin nüfuzu bulunan gruplar üzerindeki etkilerini kullanmas ve atekes ihlllerinin minimuma indirilmesi konusunda uzlama çkt.
Atekesin nasl salanaca, ihll durumunda ne yaplaca konusu Astanada bir karara balanmad. Onun yerine, takip için üçlü bir mekanizma kurulmas karar çkt. Bu karar taslak metinde vard, ortak açklamada teyit edilmi ve yazya resmen dökülmü oldu.
lk kez biraraya geldiler
Görümelerin sonunda yaplan ortak açklamada, ortak mekanizma kurulmas dnda, birkaç aydr üç ülkenin yürüttüü görümelerde varlan uzlamalardan daha ileri bir karar çkmad. Ancak üç ülkenin, muhalifler ve rejimin ayn masaya oturduu Astana görümelerinde bu uzlay bir kez daha vurgulam olmas önemli.
Dileri Bakan çavuolunun yapt açklamada da bunu görmek mümkün:
Astanada her eyden önce rejim ve silahl gruplar, muhalif gruplar ilk defa bir araya geldiler, ayn masa etrafnda açl toplantsnda oldular. Tek alternatifin askeri deil, siyasi çözüm vurgusu hem müzakereye katlan rejim ve muhalifler tarafndan, hem de deklarasyonda bunun yer almas Suriyenin gelecei için çok kritiktir.
ran rahatszl ön plana çkt
Reutersa konuan muhalif kaynaklara göre, rann sahadaki rolü ve ihlller üzerindeki etkisinin metne girmemi olmas, muhalifler tarafnda memnuniyetsizlik yaratt. Ortak açklama metnine muhalifler de, rejim de imza koymad. Muhalifler memnuniyetsizliini dile getirirken rejim ise sonuçtan memnun.
Muhalefet heyetinin bakan Muhammed Allu, rana bal ii milisleri ve Hizbullah kastederek, Tüm taraflar atekese uymaya çaryoruz. Atekesin kalc hale getirilmesi için yabanc terörist gruplarn ülkeden çkarlmas gerekiyor dedi.
Dileri Bakan çavuolu da, daha önce varlan atekes anlamas Ankara ve Moskovada iki merkez kurulduunu hatrlatarak, üçlü mekanizmada rann rolünün çok önemli olduunu vurgulad:
imdi üçlü bir mekanizma kuruyoruz ki burada rann rolü çok önemli. Sadece rejim bakmndan deil, rejimin yannda deiik gruplar var. Hizbullahtan tutun da rann destekledii gruplar Bu gruplarn da atekesi ihll ettiini görüyoruz. Bundan sonraki süreçte rann da aktif bir ekilde rol almas atekesin gelecei için önemli. Sonuçta iki gün tüm çabalarmz, katklarmz sayesinde iki gün süren Astana toplants baarl bir ekilde tamamland diyebiliriz.
Suriye hükümeti temsilcisi Bear Caferi, Astana görümelerinin baarl olduunu ve mutbakatn salandn söyledi. Bar görümeleri sonucunda Türkiye, Rusya ve rann yaynlad ortak bildiriyi deerlendiren, Suriye hükümetinin Astana görümelerindeki temsilcisi ve bamüzakerecisi Caferi, üç garantör ülkenin ortak açklamasna desteini vurgulayarak, Nihayet herkesin üzerinde uzlat, mutabakata dayal bir belgemiz oldu açklamasnda bulundu.
Lübnandan yayn yapan, Hizbullah ve rejime yakn Al Mayadeen televizyonu, rejimin talepleri arasnda atekesin bir yl daha sürmesi olduunu da söylemiti. Ancak atekes için bir süre verilmedi.
Laik kelimesi ortak açklama metninden çkarld
Astanada Rusya ve Türkiyenin öncelik verdii konular vurgulanrken, rann ve muhaliflerin itirazlar ksmen de olsa dikkate alnd. Muhalifler, sahada yaanan ihlllerde rann etkisinin vurgulanmasn talep ediyordu. Ancak böyle bir söylem metinde yer almad. Sadece ihlllerin minimuma indirilmesi için sahadaki gruplar üzerinde etkinin kullanlmas ifadesi yer ald.
Ancak taslak metinde yer alan ve muhaliflerin itiraz ettii bir kelime, ortak açklama metninden çkarld. Taslak metinde, siyasi çözüm için ortaya konulan devlet modelinde demokratik, mezhepçi olmayan, laik bir yapdan söz edilirken, muhaliflerin istei dorultusunda, asl metinden laik kelimesi çkartld.
Caferi de bu konuya deindi. Laik kelimesinin bildirgeden çkarlmasn eletirdi. Suriye rejiminin bu ifadenin kalmas konusunda srar ettiini ancak muhaliflerin ve arkasndaki Türkiyenin basks nedeniyle bu ifadenin metinden çkarldn öne sürdü.
Siyasi geçi sürecine ilikin somut bir karar çkmad
Üç ülke Austos 2016dan bu yana Suriye konusunda ibirlii için görüüyor. Üç ülkenin ortaklat tek konu ülkenin toprak bütünlüü.
Türkiye için de Rusyayla ibirlii, güvenli bölge ve Suriyenin toprak bütünlüü konusunda Batdan bekledii destei göremedii için önem kazand. çünkü bata ABD olmak üzere Bat tarafndan IDle mücadele ettii gerekçesiyle destek gören PKKnn Suriye kolu PYD/YPG, Türkiye snrnda tek tarafl kantonlar ilan etti. Bu sebeple Suriyedeki çözümde Türkiye için öncelik, Suriyenin toprak bütünlüünün korunmas haline geldi.
Ankara, alt yldr süren iç savatan sorumlu olduu ve meruiyeti kalmad için geçi süreci nihayete erdiinde Esedin görevde kalmamas gerektii görüünde. ran için bölgedeki etkisini sürdürebilmesi için Esedin görevde kalmas ise kritik önemde.
Ülkedeki üslerini güçlendirerek Dou Akdenizde kalc olmay hedefleyen Rusya için ise önemli olan, Suriyede ibirliine devam edebilecei bir yönetimin olmas. Esed, Rusya için vazgeçilmez deil.
Bu fikir ayrlklar sürdüü için metinde sadece Suriye ihtilafna askeri bir çözüm olmayacana ve ihtilafn sadece 2254 sayl BM Güvenlik Konseyi kararnn tamamnn uygulanmas temelindeki bir siyasi süreçle çözülebileceine dair inançlarn belirttikleri eklinde bir madde yer ald.
Terörist gruplar deimedi
Üç ülkenin Suriyede terörist kabul ettii gruplar da farkllk gösteriyordu. Tümünün üzerinde uzlat iki grup, El Nusra ve ID. Türkiye, PYD/YPGyi de terör örgütü kabul ediyor. Rusya ve rann ise PYD ile temas var. Rejime destek veren bu iki ülke de muhalif gruplarn büyük bir ksmn terör örgütü olarak görüyor.
Ancak Halepte atekes süreciyle balayan üçlü ibirliinde ülkeler, bu srarlarndan imdilik vazgeçmi görünüyor. Ortak metne sadece El Nusra ve ID girerken, ran baz muhalif gruplarn El Nusra ile ibirlii olduunu iddia ediyor. Talimatlarn dorudan randan alan ii milislerin atekes ihlllerini de, bu gerekçeyle açklyor.
Washington ve Riyadn konumu
Astana toplantsnn sembolik bir önemi de var. Bugüne kadar ABD ve Batl ülkelerin öncülüünde Cenevrede yaplan görümelerden ayr bir toplantnn, bu kez Rusya ve rann öncülüünde yaplm olmas ve Türkiyenin de bu sürece en bandan dhil olmas. ABD, Astana toplantsnda gözlemci statüsünde katld ve Astana Büyükelçisini göndermekle yetindi.
ran, ABDnin davet edilmesini istememi ancak Moskova yine de Washingtona davet göndermiti. Astana toplantsnn ardndan Reutersa konuan ranl bir yetkili de, gelecekte ABDnin sürece müdahil olmasn kabul etmeyeceklerini söyledi. Rus müzakere heyetinin lideri Lavrentyev ise ayn gün, Washingtonn sürece katlmndan memnuniyet duyacaklarn açklad.
Bölgedeki ran etkisinden rahatsz olan Suudi Arabistan ise, Suriyede çözüm için Cenevre sürecine bal kalnmas taraftar. Suud Dileri Bakan Cubeyir, Riyadda düzenlenen basn toplantsnda bu görüü tekrarlayarak, rann Suriyede yaptklar sava suçudur ifadelerini kulland.
ran, atekeste garantör olmamt
Suriyedeki savaa bir çözüm bulmak için bir araya gelen Rusya, ran ve Türkiye, öncelikle 15 Aralkta Halepte atekes konusunda anlat. Atekes ve sonrasnda Halepten tahliyeler sürecinde Rusya rejim üzerindeki etkisini kullanrken, Türkiye de muhaliflerin üzerindeki etkisini kulland.
ran ise, bölgede aktif ii milisler üzerindeki etkisini yeterince kullanmad ve tahliyeler sürecinde ihlllerin yaanmasna sebep olduu gerekçesiyle en fazla eletirilen taraf oldu. Tahliyelerin sürdüü birkaç gün boyunca Türk Dileri Bakan çavuolu, ranl mevkida Zarifle 20den fazla telefon görümesi yapt.