stiklal Sava sonras hazrlanan 1921 Anayasasnn her kesimi kucaklayc yönünün yan sra bata yasama ve yürütme olmak üzere birçok organn Mecliste toplandna dikkati çeken Dicle Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Anabilim Dal Bakan Doç. Dr. Oktay Bozan, darbe sonras hazrlanan anayasalarda düüncelerin bir ideoloji olarak yerletirildiini belirterek ülkede yaanan kronik sorunlarn bir ksmnn bu anayasalardan kaynaklandn söyledi.
1921 ylnda yaplan ilk anayasann üzerinden bir asr geçtiini ifade eden Bozan, Cumhuriyet tarihi boyunca 1921, 1924, 1961 ve 1982 olmak üzere 4 anayasann yapldn ve son olarak 1982 Anayasasnn yürürlükte olduunu belirtti.
100 yl içinde yaplan 4 anayasadan en sadesinin 1921 Anayasas olduunu dile getiren Bozan, 1921 Anayasasndan Tekilat Esasiye diye bahsedilir. çerçevesinin çok sade olduunu söylemekle beraber 23 maddeden oluan bu anayasann çok ayrntl bir özellik tamadn ifade edebiliriz. 1921 Anayasasnda, deitirilmesi yasak olan ya da teklif edilmeyen bir maddenin olmadn görmek mümkün. dedi.
1921 Anayasasnn olaanüstü artlarda hazrlandna dikkati çeken Bozan, Bu anayasa stiklal harbinin verildii 1inci ve 2nci nönü Savalarnn olduu dönemde yaplmtr. O dönemde 1876 tarihli Kanuni Esasi de yürürlükteydi. Yani aslnda o dönemde iki anayasa yürürlüktedir. Bu nedenle 1921 anayasas sadece o dönemde devletin tek anayasas deildi. ifadelerini kulland.
1921 Anayasasnda yasama ve yürütmenin Mecliste toplandn görüyoruz
Egemenlik kaytsz artsz milletindir ifadesinin ilk defa 1921 Anayasasnda kullanldn söyleyen Bozan, o zaman devletin yönetiminde parlamenter sistemin deil de meclis hükümeti sisteminin olduunu belirterek meclis bakannn ayn zamanda hükümetin de bakanln yaptn ifade etti.
Günümüzdeki bakanlk sistemine benzer bir uygulamann söz konusu olduunu hatrlatan Bozan, Yarg ile ilgili hükümleri, 1921 Anayasasnda bulamyoruz. Yasama ve yürütmenin tek meclis içerisinde toplandn görüyoruz. çünkü olaanüstü artlarda olan bir dönem söz konusu. Ama 1924te gelindii zaman devletin daha bir netletii görmek mümkün. Bu sefer parlamenter sisteme giden bir dönem balayacaktr. Tabii 1924le beraber artk 1876 tarihli Kanuni Esasinin yürürlükten kaldrldn görüyoruz. diye belirtti.
Türkiyenin yaad kronik sorunlarn bir ksm anayasalardan kaynaklanyor
1921 Anayasasnda bulunan baz maddelerin 1924 Anayasasnda olmadn ifade eden Bozan unlar söyledi:
1924 Anayasasnda, Devletin dini slamdr ve Dili Türkçedir maddeleri sonradan kaldrlyor. Daha sonra 1961 ve 1982 anayasalar ki 82 Anayasas bugüne kadar bildiim kadaryla 19 defa deitirilmi olan bir anayasa ve halen deitirilmeye devam ediyor. Bu anayasann yeniden deitirilmemesinin söz konusu olabilmesi için geni tabanl bir ekilde hazrlanmas gerekiyor.
Anayasann sorun üreten deil, sorunlar çözen bir anayasa olmas gerektiine vurgu yapan Bozan, Anayasann sorunlarn bir parças olmamas, ideolojik bir kimlik içermemesi ve kucaklayc olmas gerekiyor. çünkü Türkiyenin yaad kronik sorunlarn bir ksm sosyolojik nedenlerden deil anayasalardan kaynaklanan bir durum olduunu görmek mümkündür. dedi.
Yaanlan darbelerin anayasalardaki birtakm ideolojik durumlardan kaynaklandn dile getiren Bozan, O açdan anayasalarn toplumun tüm bileenlerini kucaklayp ideoloji kokmayan bir kimlikle hazrlanm olursa çok daha iyi olur. Bu durumda anayasalar çok daha uzun soluklu ve defalarca deitirilmeye ihtiyac olmaz. ifadelerini kulland.
Darbe anayasalarn hazrlayanlar, düüncelerini bir ideoloji olarak yerletirdi
Anayasann tüm toplumu ve bileenleri kuatp bir ideolojiyi deil de hukuku ve evrensel deerleri ön planda tuttuu takdirde problemlerin çözüleceine inandn belirten Bozan, yeni anayasann da bu perspektifle hazrlanmas halinde ömrünün uzan olacan düündüünü ifade etti.
Bir asr sonra yeni bir anayasann konuulmasnn bir ans olduunu belirten Bozan, Yeni bir anayasa sadece mecliste grubu olan partilerle deil meclis dnda da söyleyecek sözü olan çevrelerin geni bir masa etrafnda yapc bir ekilde oluturmas lazm. Oluturulan anayasann bu anlamda ülkeyi krize sokmayacak, hükümetlerin salkl ileyebilmesine zemin hazrlayacak ve devlet organlarnn ilerini net bir ekilde ortaya koyacak bir içerikte olmas gerekiyor. Bunlar olduu zaman anayasa, daha salkl bir ekilde ülkemizin kalknmas ve toplumsal bütünlüü destekleyen bir özellik tar. eklinde konutu.
1876 Kanuni Esasisi ve 1921 anayasasnda bir ideoloji ya da etnik kimlik gibi ayrtrc bir durumun söz konusu olmad tekrar dile getiren Bozan, Aslnda 1924 Anayasasnda da uzun süre bu durumlar olmam. Ama daha sonraki süreçlerde anayasalar darbe dönemlerinde yapld için darbe yapan insanlarn düüncesi bir ideoloji olarak oraya yerletirilmi. Öyle olunca da sürekli anayasann kucaklayc olmad konusu hakl olarak dile getirilmi oluyor. dedi.
1921 Anayasas ideoloji koksayd, toplum Mill Mücadele etrafnda kenetlenemezdi
Yeni bir anayasada cesurca davranlmas gerektiini belirten Bozan, Anayasa, sil batan yaplmas lazm. Bunu yaparken de bazen de anayasay ancak kurucu meclisin yapabilecei fikirleri var. Yani devlet kurulduu zaman anayasa yaplr düüncesini savunanlar var. Bu aslnda bir tuzak. Nihayetinde anayasay batan sona yazmak, insanlarn bakenti tartma konusu yapaca anlamna gelmiyor. ifadelerini kulland.
Ülkenin adna söz söyleyecek tüm taraflarn, sivil toplum örgütleri ve tüm siyasi partilerin katlabilece ideoloji kokmayan, kucaklayc ve bu ülkenin deerlerini benimseyen bir anayasa olmasn temenni ettiini söyleyen Bozan, sözlerine u ifadelerle devam etti:
1921 Anayasas ideoloji kokmamas açsndan önemli. Yoksa 1921 Anayasas günümüz ihtiyaçlarna cevap vermez. çünkü o günün koullarnda devlet zaten olaanüstü bir haldeydi. 1982 Anayasas nasl bir olaanüstü halin ve koullarn anayasas ise 1921 Anayasas da öyledir. 1921 Anayasasn 1982den ayrt eden en önemli unsur ideolojinin olmamasdr. çünkü 1921de tüm paydalar bu ülkenin stiklali için mücadele duygusu içindeyken 1982 Anayasasnda ise bir ideoloji söz konusudur. Zaten 1921 Anayasas ideoloji kokmu olsayd bu ülkenin bileenleri Mill Mücadele etrafnda kenetlenemezdi.
Tüm kesimleri kucaklayan bir anayasa oluturulursa ülke kalknr
Anayasada ideolojinin olmamas halinde bir sonuca ulamann daha kolay olduuna vurgu yapan Bozan, 1921 Anayasas bu açdan referans alnmasnn çok salkl olacan düünüyorum. Bu ülkenin temel katlanlarn esas alp tüm kesimlerini kucaklayan bir metin oluturulursa ülke barna, kalknmasna ve ülkenin üretimine vesile olur. Böylece herkes anayasay en büyük güvence olarak görebilir. Aksi halde yasal boluklardan veya ideolojik dayatmalardan kaynaklanan sorunlardan hem Avrupa nsan Haklar Mahkemelerinde hem de yargdaki kararlar nedeniyle kurumlar ileyemez hale gelir. Bu da ister istemez beraberinde ülke içerisinde birtakm maduriyet ve mutsuzluklarn domasna yol açar.