Teksas Üniversitesi MD Anderson Kanser Merkezi Deneysel laçlar ve Kanser Tbb bölümünde immünoloji ve kanser tedavisi alannda çalmalarn sürdüren ve HIV konusunda a çalmalar da bulunan Türk bilim insan Prof. Dr. Bülent Özpolat, a yöntemleri içerisinde genetik alarn son yllarda önem kazandna iaret ederek Kovid-19 pandemisinin bu anlamda da tarihi bir gelimeye yol açacan söyledi. Demirören Haber Ajans (DHA)na konuan Prof. Dr. Özpolat, Geleneksel alar üç ekilde yaplyor. Ya tamamyla ölü virüsle, ya hastalk yapamayacak kadar zayflatlm virüsle ya da virüsün d kabuunda, yüzeyine bulunan parçalar veya proteinlerle. Bu ekilde baklk yantnn olumas salanmaya çallyor. Gen asnda ise virüsün ya da hastalk yapan mikrobun d kabuunda bulunan bir proteinini kodlayan gen (RNA ya da DNA) insan vücuduna enjekte ediliyor. u anda yürütülen 100e yakn a çalmas içinde ise sonuca en yakn olan üç çalma var: ABD (Moderna), ngiltere (Oxford Üniversitesi-AstraZeneca ortakl) ve Almanya (BioNtech ve Pfizer ortakl). Her üç a çalmas da Faz 3 aamasna gelindiini bildirdi. Bu çalmalarn üçü de genetik alar. Bunlardan biri baarl olduunda, a konusundaki ezberlerimiz temelinden deiecek dedi.
HA DRONELARI GB KANDA DOLAACAK
Geçtiimiz günlerde dünya basnnda da Kovid salgnna kar en büyük umutlardan biri olarak gösterilen ve gen as olarak da adlandrlan Kovid-19 a çalmalar hakknda önemli bilgiler veren Prof. Dr. Özpolat, ABDli firmann gelitirdii ve son aamaya gelinen ada, Koronavirüsün d yüzeyinde bulunan ve dikensi görünüme sahip S (spike) proteinini kodlayan mRNA, a içinde kola enjekte ediliyor. Virüse ait bu mRNA (genetik materyal) ile virüsün S proteini kodlanyor ve baklk hücrelerimiz bu S proteinini görüp yabanc bir protein olduunu alglayarak ona kar baklk (antikor) gelitiriyor. S proteinine kar oluan bu antikorlar tpk hedefe kilitlenmi HAlar gibi kanda gezerek her karlamada S proteinine mknats gibi yapyor. Böylece kii, doal olarak Koronavirüs ile enfekte olduu zaman, bu a ile oluturulmu ve eitilmi antikorlar, virüsün daha hücre içine girmeden ya da girse bile çoalmasna frsat vermeden bu proteini gördüü anda buna balanp saldryor. Ayrca etraftaki immün sistem hücreleri de gelip bu antikor balanm virüsleri yakalayp ortadan kaldryor. (çöp toplayc hücreler dediimiz makrofajlar tarafndan parçalanarak vücuttan atlyor.) Yani aslnda kii, hasta olmadan baklk yant gelitirebiliyor ifadelerini kulland.
GENETK AILARIN ÜRETM VE SAKLANMASI DAHA KOLAY
Dünya Salk Örgütünün (DSÖ-WHO) verilerine göre u anda devam eden 100e yakn a çalmasndan henüz 23ünün insanlarda deneme aamasna ulaabildiini, bunlardan da 7 tanesinin Faz 2 aamasn tamamladn ve Faz 3e balandn anlatan Prof. Dr. Özpolat, ABD ve Almanyadaki çalmada virüsün RNAs, ngilteredekinde ise virüsün DNAs ile a gelitirilmeye çallyor dedi. Prof. Dr. Özpolat, genetik alarn neden bu kadar ön plana çktn ise u cümlelerle özetledi: En önemli neden daha hzl ve kolay gelitirilebiliyorlar. Dier geleneksel alarda virüsü büyütmeniz, etkisiz hale getirmeniz, ayrtrmanz ve virüsün parçasn kullanacaksnz d yüzeyinde bulunan proteini aratrmanz gerekiyor. Bu süreçler çok uzun zaman alyor. Ayrca geleneksel alar souk zincir gerektiriyor. Yani lojistik anlamda da bir yerden bir yere götürülecei zaman skntlar yaanabiliyor. Souk zincir bozulduu an a da bozulabiliyor. Ama genetik alar daha stabil ve üretim açsndan çok daha hzl üretilebiliyor. Nitekim son aamaya en yakn a çalmasn yapan firmalardan ABDli Moderna, yaklak 500 milyon doz a üretmeye hazr olduklarn açklad
YEN YILDA AI HAZIR OLABLR
ABDdeki ann ilk sonuçlarndaki çarpc bir noktaya da deinen Prof. Dr. Özpolat, Bu ann 45 kiide denenen Faz 1 çalmasnn sonuçlar iki gün önce yaynland. Bu a ile vücutta, hastal geçirmi kiilerdekinden iki kat daha fazla antikor gelitii saptand. Üç doz kullanlmt Faz 2 aamasnda. Doza bal yan etkilerden de bahsedildi bu yaynda. Dier alarda da görülebilen ba ars, hafif ate yükseklii, enjeksiyon yerinde ar ya da kzarklk veya hafif souk algnl belirtileri gibi semptomlar gözlemlenmi. Ama bunlar, hastalarn yüzde 20sinde görülmü ve hafif ve orta düzeyde yan etkiler olarak belirtilmi. Bu 45 kiilik çalmadan sonra irket bir ay önce 600 kiilik Faz 2 denemesine geçti ve ondan da olumlu sonuç alnnca Faz 3ün onay alnd. 27 Temmuzda 30 bin kii üzerinde yaplacak denemeler balayacak. Yl sonuna kadar da bunlarn sonuçlarnn açklanmas bekleniyor. Her ey yolunda giderse yeni ylda Kovid-19 as hazr olacak diyebiliriz eklinde konutu.
FAZ 3, PYASAYA çIKMADAN ÖNCEK SON AAMA
A ya da ilaç çalmalarndaki Faz 1-2-3 aamalarnn ne anlama geldiini ise u ekilde anlatt: Faz 1 daha çok, etkisi ya da toksisite dediimiz zararl etkisi var m yok mu, yani güvenilirlii test etmek için 10 ila 50-60 kiilik küçük hasta gruplarnda yaplr. Eer olumlu sonuç çkarsa Faz 2 aamasna izin verilir ve bu aamada ilaç ya da ann etkinliinin ne kadar yüksek olduuna baklr. Bunun için de daha büyük hasta gruplaryla (300-500 kii arasnda deiir) yaplr. Buradan da onay alnrsa Faz 3 aamasnda artk binlerce kii üzerinde denenmesine geçilir. Bu denemeler çok merkezli olarak ayn anda yürütülür. Binlerce kiiden oluan gruplarda denenir. Hem hastala/ virüse kar etkinlii, hem de daha büyük bir popülasyonda yan etkilerine baklm olunur. Bunun sonuçlar da olumlu çkarsa genellikle FDA onay alnr
AILAR NE KADAR SÜREYLE KORUYACAK, HENÜZ BLMYORUZ
Bu son aamada birçok sorunun yantnn da alnabileceine iaret eden Prof. Dr. Özpolat sözlerini öyle noktalad: Oxford Üniversitesinin gelitirdii a ABD ve Almanyadakinden farkl olarak virüs DNAs ile yaplyor. Geleneksel alara biraz daha benziyor. Koronavirüs yerine souk algnlna sebep olan adenovirüs dediimiz bir virüsü kullanmlar. Bu virüsün içerisinde Koronann genetik materyali insana veriliyor. Yani zayflatlm koronavirüs enjekte ediliyor. Alarn yaratt antikor bakl ne kadar süreyle geçerli olacak? Hastala kar yüzde kaç koruyuculuk salayacak? çünkü ada hiçbir zaman yüzde 100 koruyuculuk olmaz. 65 ya üzeri ya da risk grubu hastalarnn baklk sistemi daha düük. Bunlarda koruyuculuk nasl olacak? Yaplan çalmalara bakldnda hastal geçirmi kiilerde Kovide kar oluan antikor cevab aslnda çok uzun süreli gibi görünmüyor. Birkaç ay içerisinde kandaki antikor düzeyi düüyor. Baklk sisteminin aktivasyonu ksa ömürlü ise o zaman alar insanlar ne kadar süreyle koruyacak, tüm bu sorularn yantlarn zamanla alacaz