Güneydou Anadolu Bölgesinin merkezi konumunda olan ancak terör olaylar nedeniyle ekonomik gelimesi olumsuz etkilenen Diyarbakr, son yllarda devletin tarm ve hayvancla verdii destek ve sulama yatrmlaryla bölgeye yatrm cazip hale getiren tevik uygulamalar sayesinde adeta kabuunu krd.
arkn Parisi olarak nitelendirilen Diyarbakrn nüfusu son 10 ylda yaklak yüzde 16lk artla 1 milyon 699 bin 901 kiiye ulat.
2003 ylnda 12 milyon dolar olan ihracatn geçen yl 191 milyon dolara yükselten ehirde, 2023e 5 kala fabrika kurmak için 100ü akn giriimci srada bekliyor. 450 bin kiiye istihdam salayaca öngörülen Kralkz-Dicle ve Silvan projelerinin tamamlanmasyla kent, isizlik sorununu önemli oranda azaltacak.
Terör örgütü PKKnn saldrlar bata olmak üzere çeitli nedenlerle 1990l yllarda köyden kente youn göç nedeniyle barnma ve isizlik sknts yaanan Diyarbakr, terör olaylarnn sürmesi dolaysyla 2000li yllarn bana kadar ekonomik alanda adeta buhran dönemini yaad. 1994-2001 yllarnda ülke genelinde yaanan ekonomik krizlerin, organize sanayi bölgesi ve küçük ölçekli iletmelerin kapanmasna neden olmas, giriimcilerin yatrm yapmasna da engel tekil etti.
- Tevikler, giriimcinin önünü açt
2003 ylndan itibaren siyasi gelimelerin ekonomi üzerindeki olumsuz etkisinin azalmas, bölgede salanan huzur ve güven ortamyla il ticaretinde olumlu gelimeler yaanmaya balad. Hükümetin, Dou ve Güneydou Anadolu bölgelerinin kalknmas için uygulamaya geçirdii ve 2012 ylnda revize ettii tevik uygulamalar sayesinde Diyarbakrn da içinde yer ald 6. bölge yatrm için cazip hale getirildi. Son 15 ylda devlet, Diyarbakra çeitli sektörlerde yaklak 24 milyar lira tutarnda yatrm yapt.
- 6 bin 600 kiiye istihdam saland
Giriimci ilgi duymad için sadece dönemsel faaliyet gösteren birkaç çrçr fabrikasnn bulunduu Diyarbakr-Elaz karayolu üzerindeki Diyarbakr Organize Sanayi Bölgesi (OSB) söz konusu tevikler sayesinde yatrmclarn gözdesi haline geldi. Bu sürede bölgede mermer, tekstil, gda, mobilya, inaat sektörlerinde üretim yapan fabrikalar art arda açlmaya baland. çok sayda ulusal irketin yatrm planlamasnda yer vermesi sonucu 183 üretim tesisinin yer ald OSBye talep artt ve 512 hektar büyüklüünde iki alan buraya ilave edildi.
OSBde halen 183 iletmede 6 bin 600 kii çalyor.
- 20 bin kii çalacak
lave alann ilk etabnda yatrmclar fabrikalarn kurarken, ikinci alanda srada bekleyen 100e yakn giriimciye yer tahsisi yaplyor. OSBde ilave alanda yatrm yapmak isteyenlerden istihdam kapasitesi büyük firmalara öncelik veriliyor. lave alandaki tesislerin üretime balamasyla OSBde istihdam edilen içi says 20 bini aacak.
OSBdeki yatrmclarn talebi üzerine ithal ve ihraç ürünlerin Diyarbakr OSB ile Mersin Liman balantsn salayacak 4,5 kilometrelik demiryolu hatt, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryollarnn (TCDD) çalmalaryla tamamland. Demiryolu hattyla özellikle ar tonajl ürünlerin ihracat ve ithalatnda hem zamandan hem de maliyetten tasarruf salanacak.
- Bölgenin ilk tarma dayal OSBsi kuruldu
Kentin kalknmas için tarm ve hayvancln lokomotif sektör olarak görüldüü Diyarbakrda Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanlnca bin 860 dönüm alanda Tarma Dayal htisas Besi Organize Sanayi Bölgesinde hibe destekle kurulan iletme says 36ya, istihdam edilenlerin says ise 500e yükseldi. Tarma dönük sanayinin öncü kurulularndan biri olarak görülen ve bölgedeki yetitiriciye umut olan 80 iletme kapasitesine sahip besi bölgesinin tam kapasiteye ulamasyla Diyarbakrn Türkiye piyasasna krmz et sunan bir üs haline gelmesi hedefleniyor.
- Tekstil kentte 7 bin 500 kii çalacak
Türkiyenin pamuk üretiminde dördüncü srada yer alan, tekstil yatrmlarnn art gösterdii Diyarbakrda Tekstil htisas Organize Sanayi Bölgesi Projesinin hayata geçirilmesi için gerekli hazrlklar yapld. 129 hektar alanda kurulacak Tekstil htisas OSBnin faaliyete geçmesiyle hazr giyim, konfeksiyon iletmelerinde en az 7 bin 500 kii istihdam edilecek. Türkiyede üretim yapan tekstil alanndaki büyük üreticilerin ilgisini çekecek OSBde 1 Marttan itibaren yer tahsisine baland.
Barnma sorununun çözümü için de projeler birbiri ardna devreye girdi. Daha önce köy olan Kayapnar, yaklak 15 yl içindeki yaplamayla 400 bin nüfuslu modern bir ilçeye dönütü. TOK tarafndan yürütülen çalmalar sayesinde dar gelirli aileler ev sahibi oldu.
- 30 bin üniversite örencisi var
1974 ylnda kurulan Dicle Üniversitesi (DÜ) 14 fakülte, 4 yüksekokul, 11 meslek yüksekokulu, 4 enstitü, teknokent ve 24 aratrma ve uygulama merkeziyle 30 bin örenciye modern eitim olana sunuyor. Üniversitenin yaklak 3 bin 600 kadrolu akademik ve idari eleman bulunuyor.
- Sulama 450 bin kiiyi ie kavuturacak
Orman ve Su leri Bakanlnn talimatyla Devlet Su leri (DS) Genel Müdürlüünce 2003-2017 yllarnda yaklak 4 milyar liralk yatrmn gerçekletirildii Diyarbakrda sulu tarma geçi salanarak yöre halknn refah seviyesinin yükseltilmesi için youn çalma yürütülüyor. Üreticinin gelirini 4-5 kat artracak ve 450 bin kiiye istihdam salayacak Kralkz-Dicle ve Silvan projelerinin yapm sürüyor.
Bu kapsamda Silvan Projesinin kilit tesisi olan ve Atatürk Barajndan sonra en büyük sulama baraj olan Silvann yapm devam ediyor. Terör saldrlar dolaysyla yapmnda 2 yl gecikme yaanan barajda 2019dan itibaren su tutulmaya balanacak. Diyarbakr ovalarnda 235 bin 123 hektar tarm arazisini suya kavuturacak, 300 bin kiiye i imkan yaratacak Silvan Projesi ülke ekonomisine ylda 1,1 milyar lira katk salayacak.
GAP içinde yer alan Kralkz-Dicle Projesi kapsamndaki sulama tesislerinin hayata geçirilmesiyle yaklak 1 milyon 150 bin dekar alan sulanacak. 218 kilometre uzunluundaki cazibe ana kanalnn yaklak 176 kilometresi tamamland. Kalan 42 kilometrenin ise gelecek yl sonuna kadar tamamlanmas hedefleniyor. Diyarbakr için çok büyük öneme sahip bu projeyle yaklak 151 bin kiiye i imkan ve ülke ekonomisine ylda 402 milyon lira katk salanmas bekleniyor.
- Yatrmcya enerji destei verilecek
696 sayl Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile Cazibe Merkezi Programnda yeni düzenlenmeler gerçekletirilirken, özel sektöre ait imalat sanayisi yatrmlaryla çar ve veri merkezi yatrmlarna da enerji destei salanacak.
- 3 ürün corafi tescil ald
Krmz mercimek ve ipek böcei üretiminde Türkiyede ilk, pamuk üretiminde dördüncü srada yer alan Diyarbakrn karpuzu, örgü peyniri ve son olarak da burma kadayf corafi iaret olarak tescillendi.
Farkl medeniyetlerin izlerini tayan cami, kilise, kale, han, ev, çar ve köprü olmak üzere 612 kültür varlna ev sahiplii yapan Diyarbakr turizmden de hak ettii pay almak istiyor.
Kültür ve Turizm l Müdürlüü verilerine göre, geçen yl 11 bin 235i yabanc, 264 bin 908i yerli olmak üzere 221 bin 129 turist Diyarbakr ziyaret etti. Son 2 ylda terör örgütü PKKnn saldrlar nedeniyle turist saysnda azalma görülen kentte, terörle mücadelede salanan baaryla huzur ve güven ortamnn tesisi turist saysnda art beraberinde getirdi.
St. George Kilisesi, Artuklu Han ile Cumhuriyet ve Osmanl döneminin mimari özelliklerini yanstan yaplarn yer ald çkale, Ongözlü ve Maladi köprüleri, UNESCO Dünya Kültür Miras Listesinde yer alan Surlar ve Hevsel Bahçeleri, Meryem Ana ve Surp Giragos kiliseleri, Hilar Maaralar, Hasanpaa Han, peygamber ve sahabe mezarlar, slam dünyasnn 5. Harem-i erifi olarak nitelendirilen Ulu Cami ve 115 dönümlük alanda yaplan rekreasyon çalmasnn ardndan daha görünür olan 27 ehit sahabenin de gömülü olduu Hz. Süleyman Cami turistlerin ilk urak yerleri arasnda bulunuyor.
- Yllk 5 milyon yolcu kapasitesi
Ylda ortalama 1,8 milyon yolcu arlayan Diyarbakr Havaliman, 300 milyon liraya yapm tamamlanan modern yeni terminal binas ve apronu sayesinde yllk 5 milyon yolcu kapasitesine ulat.
Turist saysndaki arta bal olarak faaliyete giren yeni oteller sayesinde Diyarbakr, 3 bin 814 yatak kapasiteli, turizm iletme belgeli 27 otele sahip oldu.
1 milyon 699 bin 901 nüfusuyla Türkiyenin 12. büyük ili olan Diyarbakr, 25 ya alt nüfusu baz alndnda Türkiyenin en genç ve dinamik nüfusu açsndan 9. srada bulunuyor.
ehirde geçen yl 170 yatrm tevik belgesi alnd, bunlarn sabit yatrm tutar 1 milyar lira, salayacaklar istihdam ise 7 bin 719 kii olarak öngörüldü.
Kentte 51 bin 186s otomobil olmak üzere 123 bin 615 motorlu tat bulunuyor.
6 ya üzeri okuryazar olmayanlarn says 115 bin 345 olarak kaydedilirken, bu say nüfusun yüzde 8,09unu oluturuyor. Okuma yazma bilmeyenlerin oran kadnlarda yüzde 13,45, erkeklerde ise yüzde 2,8.
Göç göstergeleri incelendiinde, 2016 ylnda 39 bin 177 kiinin geldii ilden ayn dönemde 55 bin 604 kii göç etti.
Diyarbakrda 15i kamu, toplam 22 hastane 4 bin 472 yatak kapasitesiyle hizmet veriyor. Kentte 100 bin kii bana 267 yatak düüyor.
Türkiye statistik Kurumu verilerine göre, Diyarbakrdan geçen yl 206 milyon 136 bin dolarlk ihracat yapld. En fazla ihracat yaplan ülkeler Irak ve çin olurken, ihraç edilen ürünlerin banda maden ve hububat yer ald.
- Krmz mercimek ve ipek böcei üretiminde Türkiye birincisi
Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanl 2003-2017 yllarnda Diyarbakrdaki çiftçilere 3,8 milyar lira tarm destei, üreticiye ise 309 milyon lira hayvanclk destei verdi. Desteklerin katksyla tarmsal üretimde ve hayvan saysnda rekor art saland.
6 milyon 959 bin dekar tarm arazisi ve 34 bin 224 çiftçinin bulunduu ilde geçen yl 2,5 milyar lira bitkisel üretim geliri, 2,6 milyar lira da hayvansal üretim geliri saland. Geçen yl 1 milyon 129 bin ton buday, 290 bin ton msr, 217 bin ton pamuk, 148 bin ton krmz mercimek üretildi. Geçen yl üretimi yaplan buday miktarnda 2002 ylna göre yüzde 90 art oldu.
- Destekle hayvan says yükseldi
Hayvancla verilen destekler sayesinde kentin küçükba ve büyükba hayvan saysnda son 15 ylda büyük art oldu. Diyarbakrda 539 bin büyükba, 1 milyon 805 bin küçükba hayvan bulunuyor. Küçükba hayvan saysnda 2002 ylna oranla yüzde 92 art meydana geldi.
Kentin en büyük beklentileri, üreticinin gelirini 4-5 kat artracak ve 450 bin kiiye istihdam salayacak Kralkz-Dicle ve Silvan projelerinin en ksa sürede tamamlanmas, ilin GAP turlarna dahil edilmesi ve Avrupa ülkelerinden direkt uçak seferlerinin balatlmas. Verimli arazilerin sulanmasna bal olarak yaanacak ürün artnn bölgede gdaya dayal üretim yapan tesislerin hzla kurulmasn salamas bekleniyor.
- sizlii yüzde 6 indirmeyi hedefliyoruz
Karacada Kalknma Ajans (KKA) Genel Sekreteri Hasan Maral, AA muhabirine yapt açklamada, ajansn Mali Destek Program kapsamnda 2018 ylnda yatrmclara 30 milyon lira destek vereceklerini söyledi.
Diyarbakrn yatrm tevik uygulamasnda en avantajl iller arasnda yer aldn belirten Maral, Cazibe Merkezi Program ile 5 milyon lirann üzerindeki yatrmlara yüzde 30 orannda enerji destei salandn bildirdi.
Payda kurulularla 2023 hedeflerinin yer ald bir plan hazrladklarn anlatan Maral, öyle devam etti:
Geçen yl 170 yatrm tevik belgesi alnd. Sayn Valimizin bakanlnda yaplan toplantda bu yl 300 milyon dolarlk ihracat hedeflendi. Yln ilk aynda geçen yln ayn dönemine göre ihracatta yüzde 40 art oldu. 2023 ylnda 1 milyon turist, 1 milyar 750 milyon dolarlk ihracat hedefimiz var. sizlii yüzde 6nn altna indirmek istiyoruz. Diyarbakr, potansiyelinin farkna vard.