HEVSEL BAHÇELERİ
Mezopotamya’nın tahıl ambarı (efsel) bahçeleri… Diyarbakır ilimizin Dicle nehir vadisi ve Diyarbakır kalesi arasında yer alan yedi yüz hektarlık verimli tarım arazileri ve bahçelerden oluşur.
7 bin yıllık tarihsel varlığını halen sürdürüyor.
İlk çağlardan günümüze kadar varlığını korumuştur. Artuklu, Anadolu Selçuklu, Osmanlı belgelerinden eski adının Esfel olduğunu anlıyoruz.
Esfel kelimesi, Osmanlıca da aşağıda, çukurda anlamına gelir. Hevsel bahçeleri de şehre göre çukur bir konumda kalır.
Tarih boyunca halkın kullanımına açık sivil bahçeler olarak özgün bir değer ortaya koymuştur.
Seyyahların verdiği bilgilerden ve tarihi kaynaklardan açık arazi konumunda olan bahçeleri mevsime göre bilimum tahıl,
Hububat’ın yanı sıra soğan, marul, şeftali, kayısı, elma, erik, armut, Diyarbakır Karpuzu, roka çeşitli yeşillikler ekilip biçiliyordu. Günümüzde de devam etmektedir.
Eski dönemlerde de Hevsel bahçelerinin kenarına şehir halkı ikindi vakti inip yatsıya kadar vakitlerini geçirirlermiş.
Hevsel doğal yaşamın sürdüğü bölgemizde ki en önemli merkezlerden biridir.
Aynı zamanda Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin en büyük kuş cennetidir. Yaklaşık 200 kuş türüne ev sahipliği yapmaktadır. Göçmen
kuşlarında istasyonudur.
Hevsel bahçeleri, kuş türlerinden yanı sıra su samuru, tilki, sansar, sincap ve kirpi gibi birçok memelinin barınağıdır.
Araştırmacı yazar, İbrahim Sediyani ;Tevrat ve Kuran-ı Kerim de bahsedilen Aden Bahçeleri’nin Diyarbakır Hevsel Bahçeleri olduğunu savunuyor.
Âdemle Hava’nın konulduğu ve sonra oradan kovulduğu bu “cennetin nerede “ olduğuna dair din bilginleri, araştırmacılar binlerce yıl kafa yormuşlardır.
Dinler tarihi araştırmacısı Sediyani, bu cennetin Hevsel Bahçeleri olduğunu savunuyor.
“Rab tanrı doğuda, Aden de bir bahçe dikti. Yarattığı Adem’i oraya koydu” (Tevrat’tan alıntı)
Yine Tevrat’taki ayetlerde 4 nehirden bahsedilir, Dicle, Fırat, Pişon ve Gihon.
Ayrıca HZ. Muhammed’in hadislerinde Dicle ve Fırat’ın kutsal sular olduğu vurgulanmış.
2015 yılında Almanya Bonn’da düzenlenen Dünya Mirası Komitesi toplantısında Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzaj alanı’nın Türkiye’nin 14. Miras alanı olarak UNESCO Dünya Miras Listesine kaydedilmiştir.
Diyarbakır kalesi ve Hevsel bahçelerinin yaşamsal işbirliği ve Hevsel Bahçelerinin oluşturduğu peyzaj, kentin ve bahçelerin binlerce yıldır kesintisiz hayat sürmesine en önemli etkendir.
